Wat houdt 'Circulaire economie' in?
Nederland streeft ernaar om tegen 2050 een circulaire economie te realiseren. Daarin behoort afval tot het verleden en draait alles om herbruikbare grondstoffen en demontabel bouwen. Dit ambitieuze doel biedt de installatiesector een unieke kans om bij te dragen aan een wereld waarin grondstoffen en materialen op duurzame wijze worden hergebruikt (Techniek Nederland, z.d.-c). Bij de productie van installaties is het minimaliseren van restafval en verspilling een opgave. Dit vraagt om duurzaam bewustzijn en een open, welwillende houding om mee te denken over vernieuwing en productinnovaties.
Circulair bouwen
Circulair bouwen wint snel aan populariteit, met aandacht voor de herkomst van materialen, de CO2-uitstoot tijdens productie, de levensduur en de recyclebaarheid van producten als cruciale keuzefactoren. In dit streven speelt de installatiesector een actieve rol, waarbij innovatieve oplossingen worden ontwikkeld om duurzaamheid te bevorderen en bij te dragen aan een circulaire economie. https://www.thyssenkrupp-materials.nl/nl/kenniscentrum/top-vier-trends-binnen-de-installatiesector.
Hergebruik
De druk op circulaire installatiesystemen neemt toe. Steeds meer systemen zijn gericht op warmteterugwinning en hergebruik van warmte. Organisaties experimenteren met circulaire systemen, bijvoorbeeld voor het hergebruik van water en energie (Duurzaam Gebouwd, 2024). De ontwikkelingen voor het opslaan van energie, in plaats van terugleveren aan het net, nemen een vlucht door netcongestieproblemen. Inmiddels zijn er energieopslagsystemen op de markt. Maar die zijn nog niet toereikend voor seizoensgebruik. Al volgen de innovaties elkaar in rap tempo op.
Milieuvriendelijke grondstoffen
Het gebruik van milieuvriendelijke materialen neemt toe, maar er blijft nog steeds een aanzienlijke hoeveelheid F-gassen in omloop, die bij lekkage een aanzienlijke impact op het milieu hebben. Alternatieven zoals natuurlijke koudemiddelen, bijvoorbeeld ammoniak, propaan en CO2, zijn beschikbaar, maar brengen ook veiligheidsrisico's met zich mee voor zowel mens als milieu. Het omschakelen van een apparaat naar een ander koudemiddel is geen eenvoudige taak, omdat materialen moeten worden aangepast en installateurs en gebouweigenaren moeten worden getraind in het juiste gebruik ervan. Daarbij moeten lesmaterialen en protocollen worden herzien om deze veranderingen te weerspiegelen (Yilmaz, 2023).
Upcycling
Binnen de circulaire economie zijn 'downcycling' en 'upcycling' veelbesproken begrippen. Upcycling betekent zo veel mogelijk waarde behouden of zelfs toevoegen. Een concreet voorbeeld hiervan is te zien in de renovatie en nieuwbouw van de Ithaka-kliniek in Kloetinge, waarbij de installatiesector een cruciale rol speelde. Emergis streefde ernaar dit gebouw zo circulair mogelijk te maken. Dat begon met het zorgvuldig demonteren en inventariseren van alle materialen en installatieonderdelen die hergebruikt konden worden. Een aanzienlijke hoeveelheid installatiematerialen bleek herbruikbaar te zijn. De cv-ketels uit de afgebroken vleugel werden gebruikt in de nieuwe technische ruimte, en wastafels en sanitair werden opnieuw geplaatst. Bovendien kwam een groot deel van de materialen uit een gesloopt kantoorpand van Rijkswaterstaat (Techniek Nederland, z.d.-b).
Modulair bouwen en levensduurverlenging
Bij levensduurverlening draait alles om slim datamanagement, duurzame onderhoudscontracten, modificatie en het upgraden van systemen, met als doel om de levensduur van installaties te verlengen. Een belangrijk uitgangspunt hiervoor is een demontabel ontwerp, waardoor systemen eenvoudig kunnen worden gedemonteerd en aangepast naar de behoeften van de klant (Techniek Nederland, z.d.-b). ModuleMakers is een bedrijf dat modulaire prefabinstallaties produceert. Dat biedt voordelen op het gebied van circulariteit. De verschillende modules worden aan elkaar gekoppeld met groefkoppelingen, waardoor er geen snij- of lasapparatuur nodig is tijdens het monteren en demonteren. Dit zorgt ervoor dat de onderdelen intact blijven en gemakkelijk opnieuw kunnen worden gebruikt. Bovendien kunnen gestandaardiseerde systemen zelfs volledig worden hergebruikt bij toekomstige projecten en gemakkelijk worden geoptimaliseerd (Middelweerd, 2023). Onderhoud, modificatie en systeemupgrades spelen ook een cruciale rol, waarbij slim datamanagement de basis vormt voor het verlengen van de levensduur van systemen (zie Trend Slimme data).
Product as a service
Bij 'product as a service' neemt de leverancier de verantwoordelijkheid voor het product over van de klant. De leverancier blijft eigenaar van het product en dat moedigt fabrikanten aan om producten of installaties te ontwerpen die gemakkelijk te repareren en te demonteren zijn, en die een maximale restwaarde hebben (Techniek Nederland, z.d.-b).
Wat is de impact van 'Circulaire economie' op dossierniveau?
De circulaire economie vereist een breed scala aan vaardigheden en kennis van installatieprofessionals, variërend van duurzaam ontwerp tot energie-efficiëntie en modulaire installatietechnieken. Het is essentieel dat beginnende beroepsbeoefenaars in de sector zich blijven bijscholen en aanpassen aan de veranderende eisen om relevant te blijven in een steeds circulairdere wereld. Circulaire economie heeft impact op alle dossiers binnen het marktsegment Technische Installaties & Systemen.
-
Wat verandert er?
De koudemiddelenmarkt ondergaat een transitie, waarbij de verschuiving plaatsvindt van hfk's naar hfo's en natuurlijke koudemiddelen met een minimale milieu-impact. https://www.koudeenluchtbehandeling.nl/108323/koudemiddelen-een-markt-die-volop-in-transitie-is. Vanaf 2026 is het bijvullen van airconditioning en warmtepompen met koudemiddel met een GWP van 2.500 of hoger verboden. Dit blijft echter toegestaan tot 2032 voor gerecycleerde of geregenereerde koudemiddelen met een GWP hoger dan 2.500 (Informatiepunt Leefomgeving, z.d.).
“Gezien de ontwikkelingen op duurzaamheid moeten installateurs meedenken met de klant. Dit maakt het nodig om het totaalplaatje qua duurzaamheid te begrijpen.”
Jacques de Groot, De Techniek AcademieWat is de invloed op de werkzaamheden?
Beginnende beroepsbeoefenaars moeten in staat zijn om materialen te identificeren die geschikt zijn voor hergebruik en recycling. En ze moeten bekwaam zijn in demontage- en montageprocessen die gericht zijn op het maximaliseren van de levensduur van installaties.
-
Wat verandert er?
Natuurlijke koudemiddelen, zoals koolwaterstoffen (propaan, isobutaan) en CO2 (koolstofdioxide), winnen aan populariteit vanwege hun lage GWP-waarden en hun minimale impact op het milieu. Deze koudemiddelen zijn niet-ozonafbrekend en hebben een zeer laag broeikasgaseffect. Ze vinden steeds meer toepassingen in commerciële, industriële en huishoudelijke koelsystemen. Propaan bijvoorbeeld, wordt gebruikt als koudemiddel in koelkasten en diepvriezers vanwege zijn goede thermodynamische eigenschappen en beperkte milieu-impact (Van Duijn, 2023). Ook het benutten van restwarmte in systemen wordt steeds belangrijker.
In een circulair ontwerp wordt ook rekening gehouden met de interactie die de installatie heeft met het gebouw of de gebouwonderdelen. Aanpassingen aan gebouwspecificaties of functies mogen er niet toe leiden dat een installatie automatisch moet worden vervangen (DUTCH GREEN BUILDING COUNCIL, 2023).
Wat is de invloed op de werkzaamheden?
De transitie naar een circulaire economie vereist voor het werken met circulaire installatiesystemen een diepgaand begrip van duurzame ontwerpprincipes en materialen. Verder is er een verschuiving naar meer modulair en flexibel ontwerp. Dat vereist dat beginnende beroepsbeoefenaars kennis hebben van modulaire constructiemethoden en de integratie van verschillende systemen. Dit omvat ook het vermogen om te werken met geavanceerde data-analysetechnieken voor het monitoren en optimaliseren van installatieprestaties.
-
Wat verandert er?
In een circulaire economie wordt repareren steeds belangrijker. Vervangen van producten wordt minder populair, mede door de stijgende grondstofprijzen. Jaarlijks komen meer dan 1 miljoen pompen, 750.000 lucht- en vuilafscheiders, en honderdduizenden vlotterontluchters en afsluiters op de Nederlandse markt. Met als doel een volledig circulaire economie te bereiken tegen 2050, bundelen fabrikanten en groothandels hun krachten met Circopomp. Gezamenlijk verzamelen ze gebruikte HVAC-materialen in door het plaatsen van Circopomp-inzamelbakken bij aangesloten groothandels en installateurs. In samenwerking met betrokken fabrikanten krijgen de materialen een tweede leven als refurbished producten, of worden ze gebruikt als grondstoffen voor nieuwe producten (remanufacture) (Circopomp.nl, z.d.).
Ook de mate van losmaakbaarheid van installaties bepaalt de circulariteit van een ontwerp. Elementen uit een installatie zijn eenvoudig te vervangen of te repareren. De rol van de beginnende beroepsbeoefenaar is hierin erg belangrijk, omdat die de competenties moet hebben om de installaties optimaal te laten presteren en renderen (DUTCH GREEN BUILDING COUNCIL, 2023).
Wat is de invloed op de werkzaamheden?
Een circulaire economie stelt nieuwe eisen aan service- en onderhoudsmonteurs. Zo moeten beginnende beroepsbeoefenaars zich bewust zijn van duurzaamheid en begrijpen hoe hun werk hieraan bijdraagt. Ze moeten ook bekend zijn met de principes van circulaire ontwerpen en hergebruik, zodat ze bij het uitvoeren van reparaties en onderhoudsactiviteiten kunnen streven naar het verlengen van de levensduur van producten en het minimaliseren van afval.
Daarnaast moeten beginnende beroepsbeoefenaars zich aanpassen aan nieuwe technologieën en systemen die worden gebruikt in circulaire processen. Dit kan gaan over het hergebruik van componenten, het recyclen van materialen en het implementeren van slimme monitoringssystemen.
-
Wat verandert er?
De invloed van installatietechniek op de milieu-impact van gebouwen is groot. Zonnepanelen, warmtepompen en andere installaties spelen een essentiële rol in de energietransitie, maar bevatten vaak schaarse grondstoffen. Met de toenemende focus op milieuprestatiegebouwen (mpg’s) wordt de vermindering of het hergebruik van grondstoffen steeds belangrijker.
Hoewel de markt veel aandacht besteedt aan circulaire bouwmaterialen, blijft het concept van circulaire gebouwinstallaties grotendeels onbekend. Toch vormt het materiaalgebruik voor gebouwinstallaties een aanzienlijk deel van een gemiddeld nieuwbouwproject: zo'n 20 tot 30%. En dat deel zal toenemen naarmate meer gebouwen energieneutraal worden (TVVL, 2024).
Een circulaire benadering binnen de installatietechniek vereist een fundamentele verandering in denkwijze. Hergebruik van componenten en complete systemen wordt de norm. Circulariteit is nodig om de installaties zelf duurzaam te produceren en te hergebruiken (Buiting, 2023).
Wat is de invloed op de werkzaamheden?
De circulaire economie vraagt om een herziening van traditionele installatieprocessen, waarbij de focus verschuift naar het maximaliseren van hergebruik en recycling van materialen en componenten. Beginnende beroepsbeoefenaars moeten in staat zijn om materialen zorgvuldig te demonteren, te inspecteren en aan te bieden voor hergebruik.
Verder impliceert een circulaire economie een verschuiving naar servicegerichtere modellen. Daarbij zijn beginnende beroepsbeoefenaars niet alleen verantwoordelijk voor de initiële installatie, maar ook voor het onderhoud, de reparatie en zelfs de terugname van gebruikte materialen en componenten aan het einde van hun levensduur. Dit vraagt om een bredere kijk op de levenscyclus van installaties en een grotere betrokkenheid bij het beheer van resources en afvalstromen.
-
Wat verandert er?
De gezamenlijke ambitie is om tegen 2050 een veilige wereld zonder afval te hebben, door zuiniger en slimmer om te gaan met grondstoffen. Initiatieven voor circulaire installaties zijn nog in de beginfase, maar enkele voorlopers inspireren met hun inspanningen voor hergebruik. Pioniers richten zich bijvoorbeeld op hergebruik van zonnepanelen, vooral wanneer die worden vervangen door efficiëntere modellen (Dutch Green Building Council, 2023a).
Remade in Holland is een bedrijf dat motoren, apparaten en andere elektromechanische componenten remanufactureert, waarbij elk onderdeel kritisch wordt bekeken, gerepareerd of vervangen, en verbeteringen worden aangebracht (Re-made in Holland, 2024).
Circolektra is een initiatief van marktleiders die oude technische elektra-installatiematerialen inzamelen om de veiligheid te verhogen, de milieu-impact te verminderen en inclusief werk te bevorderen. Dit initiatief benadrukt de absurditeit van het weggooien van elektramaterialen in Nederland, terwijl elders op aarde grondstoffen worden gedolven voor nieuwe productie. Door deel te nemen aan deze circulaire initiatieven draag je bij aan het verminderen van materiaalgebruik en CO2-uitstoot en wordt de kans op elektriciteitsongevallen en brandincidenten verlaagd (Circolektra, z.d.).
Wat is de invloed op de werkzaamheden?
Het gebruik van gerecyclede materialen in elektrotechnische installaties vereist van beginnende beroepsbeoefenaars nieuwe vaardigheden en een strengere kwaliteitscontrole. Daarnaast is een groter bewustzijn van duurzaamheid nodig. Samenwerking met leveranciers die gerecyclede materialen leveren wordt belangrijker.
