Wat houdt 'Circulaire economie' in?
De Nederlandse overheid heeft de ambitie uitgesproken om in 2050 een volledig circulaire economie te hebben. Circulaire economie is gericht op het minimaliseren van afval en het maximaliseren van zo hoogwaardig mogelijk (her)gebruik van materialen. In de afvalverwerking staat circulariteit al jaren hoog op de agenda. Afval wordt gebruikt voor onder andere nieuwe producten. Wetgeving kan hier overigens een beperkende factor zijn: is afval nu grondstof of is het afval? Dit is voor afvalverwerkers een belangrijk punt, omdat een producent wel een grondstof mag ontvangen, maar geen afval.
“Circulariteit gaat over het sluiten van loopjes: het maken van grondstoffen voor hergebruik van nieuwe producten afkomstig van oude producten.”
Roger Versluis, Remondis Nederland
Hergebruik, demontage en reparatie
Circulaire principes beïnvloeden het ontwerp van infrastructurele projecten, waarbij de focus ligt op modulariteit en demontage. Hierdoor kunnen componenten gemakkelijker worden hergebruikt of gerecycled wanneer de infrastructuur aan het einde van de levensduur komt (zie Trend Slim onderhoud). In plaats van volledige vervanging van infrastructuur, wordt er meer aandacht besteed aan beheer, herstel en renovatie. Bestaande structuren worden geanalyseerd (bijvoorbeeld met behulp van drones) om te bepalen welke delen kunnen worden behouden, opgeknapt of hergebruikt. Daarnaast is de verwachting dat het hoofdwegennet niet veel verder wordt uitgebreid, maar het onderliggende wegennet wel, om woonwijken te ontsluiten (Cobouw, 2024).
“We werken met 3D-modellen van bruggen, waarbij de bruggen bijv. zijn opgebouwd uit verschillende onderdelen. Delen die niet goed genoeg zijn worden vervangen waarbij bij de oude delen wordt gekeken of ze kunnen worden hergebruikt. Dit ondersteunt de circulaire gedachte, omdat de materialen die uit de brug komen geschikt worden gemaakt voor andere toepassingen. Bijvoorbeeld een betonnen ligger kan nog altijd als bank in een park worden gebruikt, Madaster registreert de materialen die vrij komen en bevordert daarmee het hergebruik."
Peter van Ossenbruggen, Sweco
Infra as a service
In 2020 startte het eerste partnerprogramma de Circulaire Weg. Gedurende 2,5 jaar is er in zeven projecten hard gewerkt aan de ontwikkeling van een nieuw circulair businessmodel voor de infrasector: infra as a service (Sweco, 2022a). In een as-a-servicecontract is de opdrachtnemer voor een afgesproken termijn economisch eigenaar of exploitant van een infraobject. Denk hierbij aan een wegtraject, brug, viaduct, berm of wegverlichting. De opdrachtgever neemt de beschikbaarheid van het object voor een vast termijnbedrag af als dienst. Een as-a-servicecontract wordt gezien als middel om het circulaire denken te stimuleren. De opdrachtnemer heeft er als economisch eigenaar direct belang bij om duurzame, hoogwaardige en onderhoudsarme materialen toe te passen. Daarnaast wordt bij het aangaan van een as-a-servicecontract nagedacht over de totale lifecyclekosten en de waarde van de materialen en assets aan het einde van de contractperiode.
Contractvormen
Opdrachtgevers kunnen drie soorten contracten hanteren: traditionele contracten, geïntegreerde contracten en bouwteams. Hoe meer flexibiliteit een contract biedt, hoe meer ruimte er is voor verduurzaming. De meeste aanbestedingen kennen een traditioneel contract, waarin ontwerpkeuzes en uitgangspunten al zijn vastgelegd. Dat maakt het moeilijker om duurzame meerwaarde te bieden. Geïntegreerde contracten omvatten niet alleen de uitvoering van het werk, maar ook het ontwerp en/of de engineering van de bouwopgave. Het bouwteam is een contractvorm waarbij opdrachtgever en opdrachtnemer samen de relevante keuzes maken voor de opzet en uitvoering van het project. Geïntegreerde contracten en bouwteams bieden ondernemers meer mogelijkheden om duurzame ambities te realiseren, zegt Bouwend Nederland. Geïntegreerde contracten en bouwteams winnen in de infra langzaamaan terrein.
Wat is de impact van 'Circulaire economie' op dossierniveau?
In een perfecte circulaire economie is er geen verspilling van grondstoffen en afval meer. Binnen het marktsegment Infra wordt toegewerkt naar het perfect kunnen sluiten van de cirkel en is afval steeds vaker verwerkt tot grondstof.
-
Wat verandert er?
Materialen worden steeds meer hergebruikt en gerecycled.
Wat is de invloed op de werkzaamheden?
De focus op hergebruik en recycling van materialen houdt voor de beginnende beroepsbeoefenaars in dat zij nauwkeurig te werk moeten gaan bij demontagewerkzaamheden.
-
Wat verandert er?
Recycling en hergebruik van materialen komt binnen GWW steeds meer voor. Er zijn tal van innovaties in recycling, zoals het voorbeeld van aannemingsbedrijf Van Beeten. Dat heeft een nieuw kwaliteitszand ontwikkeld dat bestaat uit hergebruikt zand. Door het thermisch te reinigen en op te waarderen, voldoet het aan de hoogste kwaliteitsnormen (Haans, 2023b). Een andere innovatie betreft Ecofalt van Abbink Boekelo Wegenbouw. Ecofalt is asfalt dat koud geproduceerd en verwerkt wordt. De minerale grondstoffen binden zich op plantaardige basis. De onder- en tussenlaag bestaan voor 90% uit secundaire grondstoffen (De Bouw Maakt het SLIM, z.d.).
Circulair asfalt
Ook is er meer aandacht voor het ontwikkelen van circulaire grondstoffen zoals circulair asfalt. Een toenemend gebrek aan essentiële grondstoffen en een hoge CO2-uitstoot bij het produceren van asfalt doen de vraag naar recycling groeien (AsfaltNu, z.d.). Asfalt wordt steeds vaker hergebruikt, de meeste mengsels bestaan voor 40 tot 80% uit oud asfalt en dit wordt toegepast op zowel tussenlagen, onderlagen als deklagen. Dura Vermeer komt met 100% circulair asfalt. Circularpave is een mengsel dat voor 100% bestaat uit gerecycled materiaal en geheel herbruikbaar is voor een gelijkwaardige toepassing. Het asfaltmengsel is opgebouwd zonder primaire grondstoffen (Dura Vermeer, z.d.-a).
Wat is de invloed op de werkzaamheden?
Net als de energietransitie (zie Trend Energietransitie) is de circulaire economie de aanjager van veel innovaties in de infrasector. Innovaties voor wegenbouw, waterbouw, straten maken, etc. volgen elkaar in snel tempo op en dat vraagt van de beginnende beroepsbeoefenaar een open houding om zich te willen ontwikkelen. Je een lang leven ontwikkelen is van belang om de werkzaamheden te kunnen blijven uitvoeren. Beginnende beroepsbeoefenaars blijven zich ontwikkelen middels trainingen en on-the-job leren
-
Wat verandert er?
De energietransitie (zie Trend Energietransitie) en verduurzaming brengen de grote CO2-afdruk van beton onder de aandacht. Organisaties en instellingen buigen zich over de vraag hoe ze beton duurzamer kunnen maken om de CO2-uitstoot te beperken. TU Delft werkt aan een innovatieve oplossing in de vorm van zelfhelend beton (zie Trend Slim Onderhoud) en het circulair recyclen van beton. Zolang beton aantrekkelijk blijft om mee te werken, zit er een uitdaging in recycling en hergebruik van het materiaal. Recycling van beton levert nu nog relatief weinig milieuwinst op. 80 tot 90% van de milieu-impact van beton zit in het cement. Oud beton wordt tot gruis vermalen en vervangt niet het cement in nieuw beton, maar enkel het zand of grind. Cement in beton wordt nog als afval gezien, aldus Jonkers (TU Delft, 2023c). Betoniek heeft in 2020 een onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om cement terug te winnen uit beton om het opnieuw als bindmiddel te gebruiken (Verweij et al., 2020).
Beperking footprint beton
Veelbelovend zijn daarom de technologieën van de Delftse start-up C2CA en de Amsterdamse Rutte Groep, die beide inzetten op het verlagen van de footprint van beton door een uitgekiende methode van materiaalscheiding (C2CA Technology, 2024). Rutte Groep ontwikkelde een installatie om circulair beton te maken. Alle elementen van het betonpuin worden geschikt gemaakt voor hergebruik in betonblokken, prefabkademuren en putten voor ondergrondse afvalcontainers (De Bouw Maakt het SLIM, z.d.-b). Rutte heeft eind 2023 de krachten gebundeld met Heidelberg Materials en Urban Mine en zij kunnen slooppuin recyclen tot de originele componenten van beton: grind, zand en cementrijke fijne fractie. Deze innovatie heet Freement en is een volwaardige grondstof en geen afvalproduct (Duurzaam Gebouwd, 2023). Biobound verwerkt olifantsgras (miscanthus) in betonproducten. Miscanthus is een grassoort die zich onderscheidt door een bovenmatige opname van CO2, die de plant in combinatie met water omzet naar vezels. Dit gras en granulaat van oude, versleten betonproducten zijn de grondstoffen waarmee Bio Bound hoogwaardige, circulaire, biobased betonproducten maakt (Bio Bound, 2021).
Hergebruik van beton
Ook TNO buigt zich over het vraagstuk hoe beton hergebruikt kan worden en heeft hier een nieuwe aanpak voor gebruikt (TNO, 2022). MIMO sluit aan op bestaande initiatieven, zoals nieuwe betonsoorten met minder cement, slanker construeren, hergebruik van betonelementen en demontabel bouwen. Door de nieuwe aanpak worden secundaire materiaalstromen veel meer en beter benut.
Wat is de invloed op de werkzaamheden?
De beginnende beroepsbeoefenaar moet zich een leven lang ontwikkelen. De innovaties in beton volgen elkaar in snel tempo op en veel instanties buigen zich over de vraag hoe ze beton circulair kunnen inzetten. Voor de beginnende beroepsbeoefenaar is het raadzaam om de productinnovaties en -toepassingen te blijven volgen. Modulair bouwen en hergebruik van beton zijn manieren om slimmer met beton om te gaan en verspilling te voorkomen. Voor beginnende beroepsbeoefenaars is het van belang om het gebruik van beton te beperken.
-
Wat verandert er?
De circulaire economie is er onder andere op gericht om het gebruik van grondstoffen te beperken door grondstoffen te recyclen. De circulaire economie vraagt om duurzaam bewustzijn en duurzaam handelen binnen de hele keten. Het begint bij het slopen of vervangen van oude distributienetwerken en het scheiden van materialen voor hergebruik. Er wordt steeds meer rekening gehouden met het demontabel maken van onder meer kabels, zodat niet de hele kabel vervangen hoeft te worden.
Kabels, koper, aluminium, etc. worden steeds meer gerecycled en in 2040 moet alle ondergrondse infrastructuur 100% circulair zijn. Met name voor kabels is dit een uitdaging, want bij het ontwerpen van circulaire kabels moet rekening gehouden worden met een levensduur die kan oplopen tot 60 jaar. Dat vraagt om een andere kijk op circulariteit (TKF (Twentsche Kabelfabriek), z.d.).
Wat is de invloed op de werkzaamheden?
Voor beginnende beroepsbeoefenaars in infratechniek is het van belang om een duurzaam bewustzijn te ontwikkelen en te begrijpen wat de milieueffecten op de lange termijn zijn. Dit vraagt om meer aandacht voor milieuvriendelijke werkwijzen en het minimaliseren van de ecologische impact van bouw-, graaf- en sloopactiviteiten. Ook bij het verwijderen van oude kabels en andere materialen dient de beginnende beroepsbeoefenaar zich bewust te zijn van het scheiden van afval.
-
Wat verandert er?
De komende jaren ligt de focus op preventie, het nog meer en beter scheiden van huishoudelijk afval en het verhogen van het aandeel recycling. Het Programma VANG-huishoudelijk afval is ontwikkeld om gemeenten en inzamelaars te ondersteunen in de transitie naar een circulaire economie. Goed gescheiden afval is namelijk makkelijker te recyclen dan afval dat niet wordt gescheiden. Ongeveer 60% van al het huishoudelijke afval wordt nu gescheiden en de overheid wil dat verhogen naar 75%. Daarnaast ziet de overheid meer toe op het voorkómen van afval. Bijvoorbeeld door statiegeld op blikjes te heffen (Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, 2023) en plastic bekers en bakjes te verbieden (KVK, 2024).
Complexer afval
Afval wordt steeds complexer. Door productinnovaties is het scheiden van afval moeilijker. Er zijn bijvoorbeeld luiers met een chip erin. Ook het herkennen van afval wordt hierdoor complexer.
“Afval scheiden wordt steeds moeilijker omdat je bijv. batterijen in een luier hebt. Waar hoort het dan bij? Er zijn wel kaarten voor afvalscheiding die kunnen helpen met de goede beslissing nemen. Afvalherkenning wordt steeds belangrijker.”
Janneke Bolijn, NVRDCirculaire ambachtscentra
Steeds meer gemeenten transformeren de milieustraat tot een circulair ambachtscentrum. Milieupleinen worden circulaire ambachtscentra waar afval een tweede leven krijgt. Daarbij worden de functies van een milieustraat, kringloopwinkel en reparatiewerkplaats gecombineerd, waardoor producten en materialen langer in gebruik blijven en onnodig storten en verbranden wordt voorkomen.
“Milieupleinen worden circulaire ambachtscentra waar afval een tweede leven krijgt. Alle gemeenten moeten een circulair ambachtscentrum hebben. Dat is inzameling op een andere manier.”
Janneke Bolijn, NVRDWat is de invloed op de werkzaamheden?
De overgang naar een circulaire economie vraagt om bewustwording en educatie. Voor de beginnende beroepsbeoefenaar is het van belang om zich bewust te zijn van de effecten van afval op het milieu en de kennis over afvalscheiding bij te houden. Ook kunnen beginnende beroepsbeoefenaars een rol spelen bij het informeren van de gemeenschap over duurzame initiatieven en het bevorderen van milieubewust gedrag.
