Creatief vakmanschap

Wat verandert er?

In 2017 is het IMVO-convenant Verantwoord Goud tot stand gekomen. Daarmee committeert de Nederlandse goudsector zich aan het promoten van maatschappelijk verantwoord ondernemen in de internationale goud-waardeketen. Het convenant is een gezamenlijke inspanning van de overheid, maatschappelijke organisaties, recyclers, smelters, goudsmeden, juweliers en uurwerktechnici (FGZ, z.d.).

Het grootste deel van het goud dat men voor sieraden en horloges gebruikt, is gerecycled of gekocht via gecertificeerde mijnen.

Gerecycled goud komt uit oude sieraden (ingeleverd door consumenten) en uit de medische en technische sector. Gespecificeerde bedrijven werken het om tot fijn goud en sturen het daarna weer door naar bedrijven waar ze er goudhalffabricaten van maken, zodat men er vervolgens nieuwe sieraden van kan maken.

Het huidige wereldwijde aanbod aan goud bestaat voor ongeveer 70 procent uit nieuw goud en 30 procent uit gerecycled goud. Goud is een van de gewildste gerecyclede edelmetalen vanwege zijn intrinsieke waarde. 70 tot 90 procent van het wereldwijd gerecyclede goud is afkomstig van de sieradenschroot, terwijl 1 tot 10 procent afkomstig is van goudstaven, munten en ander hoogwaardig goudafval. Ongeveer 5 tot 10 procent is afkomstig van e-waste, maar door de vraag naar elektronica breidt deze stroom zich enorm uit. Het gecombineerde volume van weggegooid goud en andere zeldzame metalen neemt exponentieel toe naarmate mensen nieuwere elektrische apparaten aanschaffen. Dit betekent dat er veel onbenut potentieel is (Molen, 2020).

Op de Vakschool Schoonhoven leren de studenten fairtrade metalen herkennen en erkennen. Voor mensen is het gemakkelijker om informatie te verzamelen en om bewuster producten te kopen die fairtrade zijn, daar moet een vakman op leren inspelen. Voor studenten is het belangrijk dat ze leren om bewust na te denken en te berekenen wat ze nodig hebben.

Wat verandert er?

Er zijn voor uurwerktechniek zijn er beperkte ontwikkelingen die in het teken staan van duurzaamheid. De batterijen zijn recyclebaar. Uit de batterijen wordt het zilver gehaald voor hergebruik. Ook worden vaker duurzame materialen gebruikt, zoals horloges met een houten band of van kurk. Deze horloges zijn gemaakt van natuurlijk, duurzaam hout met elk een eigen textuur, kleur en patroon. Ook moeten uurwerktechnici in staat zijn om onderdelen zelf te maken om oude/antieke uurwerken te repareren. Door deze uurwerken te herstellen gaan ze langer mee en wordt voorkomen dat ze vervangen worden door een nieuw product.

Wat verandert er?

1. Circulaire economie

Bij creatief vakmanschap zijn er steeds meer signalen van upcyclen, maar ook technieken om efficiënter om te gaan met de materialen die we hebben. Dirk Roebroek (SintLucas) zegt daar over: “In geïndustrialiseerde landen is het gedrag ontstaan om een product dat niet helemaal goed werkt of een beetje beschadigd is, weg te gooien. De arbeidskosten voor reparatie zijn vaak erg hoog in vergelijking met de kosten voor een nieuw product. Nu zie je consumenten vaker kiezen voor reparatie en sommige consumenten vinden het juist een pluspunt als ze een product kunnen kopen dat van gerecycled materiaal is gemaakt. De werkwijze van een vakman leent zich bij uitstek om duurzame werkwijzen en restmaterialen te gebruiken. Op zichzelf waardeloze materialen kunnen waarde krijgen door de manier waarop ze door een vakman zijn verwerkt. De vakman levert maatwerk en voegt meerwaarde toe aan de producten die hij maakt, juist nu steeds meer consumenten duurzaamheid belangrijk vinden.”

Bij keramiek kun je klei en glazuur hergebruiken. Gerecycled glazuur heet ‘reglaze’. Met de ‘Reglaze’ serviescollectie heeft vormgever Charlotte Landsheer van Cor Unum een mooie oplossing gevonden om klei- en glazuurafval te hergebruiken. Want wat blijkt: het resultaat van dit proces is een stoer servies, in een natuurlijke en industriële vormtaal. Deze werkwijze maakt bovendien dat elk onderdeel uniek is, in zijn vorm en in de steeds wisselende schakering van matte grijstinten. De ultieme perfectie van imperfectie.

2. Energietransitie

De keramiekbranche denkt naast hergebruik ook na over efficiënt energieverbruik. De branche heeft te maken met hoge gasprijzen. Voor de hoge temperatuur in de ovens waarin men de klei bakt, is de branche nu nog van aardgas afhankelijk. Op termijn is waterstof een duurzame oplossing, maar door onder andere de hoge aardgasprijs zijn investeringen in duurzaamheid wel moeilijk. Een brandende oven kost veel energie, maar wanneer je het bakproces aanpast, vraagt dit ook om een ander productieproces. Je kunt bij de keuze van het materiaal én bij het ontwerpen bedenken hoe producten een langere levenscyclus kunnen bereiken. In de keramiekbranche bestaat een energieprestatiecontract. Zo is te bekijken hoe een keramist minder energie kan gebruiken bij het bakproces. Klei bakken op lagere temperaturen bijvoorbeeld. Dat kan voor bedrijven interessant zijn, maar dat vraagt wel om een heel ander productieproces.

Een voorbeeld van een keramisch bedrijf dat wel heeft geïnvesteerd in een duurzaam alternatief is Cor Unum van Charlotte Landsheer. Zij zijn overgestapt op zonne-energie.

Niet voor iedereen is zonne-energie een oplossing. Een van de kansrijke energietechnologieën tot verduurzaming van de keramische industrie is biogas, blijkt uit de Technology Roadmap Bouwkeramiek 2030 (KNB: Vereniging Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek, 2020).

Wat verandert er?

In het algemeen zien schoenherstellers dat de materialen waar schoenen van zijn gemaakt steeds minder milieuvriendelijk zijn. Schoenherstellers hebben slechts enigszins te maken met veganleer en materialen die ze kunnen hergebruiken. Nora Smoolenaars (schoenmaker, ontwerper) heeft haar meesterwerkstuk ‘Green footprint’ als creatief vakman gericht op hergebruik (Hout- en Meubileringscollege, 2020). Ze heeft inmiddels meerdere schoenen ontworpen waarin ze diverse materialen hergebruikt. Zoals sandalen waarvan het materiaal bestaat uit het leer van een bank die naar de sloop zou gaan, een broek voor in de kledingbak en een scooterband die weg kon (Instagram, 2019).

Schoenreparatie is relatief duur door de groei van het aanbod van goedkope, geïmporteerde schoenen. De tendens is dat minder schoenen het waard zijn om ze te repareren, bovendien kopen consumenten sneller nieuwe schoenen. “Als de schoenen niet goed meer zijn, gooit de consument ze weg en koopt nieuwe. Mensen kunnen het zich permitteren om nieuwe schoenen te kopen in plaats van de oude te repareren. Er zijn mede hierdoor veel minder schoenmakers in het straatbeeld dan vroeger. We leven in de zogeheten wegwerpcultuur.” - Margret Hoekenga-Idema (Nederlandse Schoenmakers Vereniging.)

Ook Hans Heine (Schoenservice Heine) bevestigt dit beeld. “Er zijn nog maar weinig schoenen die je kunt repareren. Voor veel schoenen wegen de reparatiekosten niet op tegen wat de schoenen waard zijn. 50 jaar terug kwam iedereen bij de schoenmaker. Ik denk dat nu nog maar 5 procent van alle mensen bij de schoenmaker komt.”

Ook verslijten schoenen minder snel door het thuiswerken dat sinds de coronacrisis zijn intrede heeft gedaan. Het type schoen is vaker een sneaker, die de consument minder vaak voor reparatie naar de schoenhersteller brengt. Doordat de reparatie van schoenen onder druk staat, is het steeds belangrijker voor schoenherstellers om te ondernemen, een breder aanbod aan producten aan te bieden, zoals het verkopen van schoenpoets, (auto)sleutels, sleutelhangers en accessoires (tassen, riemen, petten).

Ook het gemak van online shoppen zorgt ervoor dat mensen eigenlijk zonder veel na te denken telkens nieuwe schoenen kopen. Steeds vaker begint dit koopgedrag bij meer mensen te schuren. We willen duurzaam bezig zijn en onze verantwoordelijkheid nemen voor de volgende generatie. Dan moeten we stoppen met de weggooi-economie. In plaats van goedkope schoenen te kopen en ze weg te gooien wanneer ze stuk zijn, investeren in goede schoenen, die lang meegaan en de moeite van een reparatie waard zijn (Geest, 2022).

Schoenherstellers zien verder een verschil in generaties. Waar de oudere generatie tijdens de coronacrisis vaker schoenen bracht om te laten repareren voor hergebruik, lijkt de jongere generatie zich er amper van bewust dat schoenen na reparatie langer meegaan.